Krótka historia miasta |
|||||||||
Pierwsze wzmianki pisane na temat grodu
Przemyśl, zostały odnalezione w kronice Nestora, który wspomina o wyprawie księcia Wołodara na „Lachów” i
wymienia zdobyte grody, min. Przemyśl (981 r.). O czasach najdawniejszych
możemy się dowiedzieć dzięki odkrytym na terenie Przemyśla i okolic
pozostałościom z tego okresu, takim jak: Cerkiew Wołodara, rotunda, palatium,
cmentarzyska. |
|||||||||
NESTOR Redaktor jednego |
|||||||||
Na początku XI wieku Przemyśl znalazł
się w zasięgu działania misjonarzy niemieckich (Brunon z Kerfurtu).
Ten fakt znajduje potwierdzenie w odkryciu rotundy i palatium na Wzgórzu
Zamkowym. Nawa w kształcie koła o średnicy pow. 11 m. Przechodzi w absydę o
średnicy 8 m. Grubość murów przeciętnie wynosi 1,7 m., wejście szerokie na
1,4 m. Palatium prostokątne, szer. 15 m. I długości 34 m., grubość ścian – 2
m. Budowla datowana jest na lata 1018 – 1031. Podobne budowle znajdują się w
Gieczu i Ostrowie Cieszyńskim. Zburzona została w drugiej połowie XIII w. |
|||||||||
W latach 80 – tych, w rejonie dworca
odkryto pozostałości cmentarne obrządku wschodniego. W jednym z grobów
znaleziono miedzianą monetę Ludwika III Węgierskiego. Inne pozostałości na
cmentarzyskach: pektorały, krzyżyki oraz miniaturka dzwonu z cyny (znajduje
się w muzeum na Wawelu), krzyże liturgiczne z XI wieku, gemma bizantyjska
(amulet z heliotropu), na awersie inwokacja poprzedzona znakiem krzyża i
głowa meduzy, na rewersie postać Teotokoz (Matki
Boskiej) – koniec X początek XI wieku. |
|||||||||
Przemyśl był siedzibą książęcego
Posadnika. W roku 1067 wyodrębniło się Księstwo Przemyskie, posiadające cechy
odrębnego państwa prowadzącego własną politykę wewnętrzną i zagraniczną.
Sprawujący władzę Roscisławowicze, w 1147 roku przenieśli swą siedzibę do
Halicza. W roku 1194 Księstwo Halickie połączyło się z Włodzimierskim.
Sprawujący władzę Daniłło, został koronowany przez legata papieskiego na
króla, co spowodowało wzmocnienie znaczenia m. Przemyśla (1253 r.). Około
1218 roku w Przemyślu powstaje biskupstwo wschodnie. Źródła ruskie podają, że
Przemyśl otrzymał prawa miejskie w roku 1320 z rąk księcia Lwa II. |
|||||||||
W XIV wieku wygasa
dynastia Romanowiczów i całe księstwo przechodzi w ręce Piastów mazowieckich,
a Bolesław Trojdenowicz przejmuje władzę jako Jerzy II. Przemyśl rozwija się
jako ośrodek administracyjny. W roku 1340 utworzono biskupstwo rzymsko –
katolickie. |
Po śmierci
Ludwika Węgierskiego, Przemyśl powraca do Polski. Od wieku XI do
wieku XIV byliśmy pod władztwem ruskim, lecz z rozwijającą się religią
wyznania łacińskiego. |
||||||||
Po śmierci Jerzego II,
Kazimierz Wielki wkracza do Rusi jako spadkobierca. Niestety, jedyną zdobyczą
pozostaje ziemia sanocka. Około roku 1345 przyłączony do Polski zostaje
Przemyśl (ziemia przemyska ze Stryjem, Drohobyczem po Sambor, Sanok, Jasło,
Leżajsk, Jarosław i Rzeszów). W roku 1349 ziemia przemyska zostaje
podporządkowana staroście Rusi. W 1370 roku, Ludwik Węgierski ma w planie
podporządkowanie ziemi halickiej Królestwu węgierskiemu i powołuje starostów,
min. w Przemyślu. W roku 1372 Stanisław Opolczyk panuje w księstwie halickim.
Diecezja przemyska zostaje włączona do prowincji Halicz. Następnie w latach
1378 – 1382 Przemyśl znajduje się pod władaniem węgierskim. |
|||||||||
Daty: • 1389 r. – przywilej magdeburski; • 1409 r. – przywilej łęczycki
(zwolnienie od obowiązku dawania podwodów pieszych i konnych); • 1424 r. – potwierdzenie
dotychczasowych praw oraz nadanie mieszczanom prawa rąbania drzew w lasach
królewskich; • 1458 r. – Kazimierz Jagiellończyk –
prawo miecza; • 1532 r. – Zygmunt I Stary – prawo
nakładania podatku miejskiego w wysokości 3,5 grosza od każdej warki piwa,
akwedukta i kanalia – dochód na rozbudowę wodociągów (w XVI wieku w Przemyślu
istniało ok. 300 warzelni piwa; • XVI wiek – prawo składu wina (podatek
czopowy – 6337 florenów czopowego rocznie); • 1499 r. – uwolnienie na 12 lat od
podatków od ról i ogrodów – Przemyśl miastem królewskim. |
Spław: - sól kamienna (Stara Sól, Drohobycz)
– Sanem spławiano ok. 12000 beczek soli rocznie. Żupy przemyskie zaopatrywały
województwa ruskie, bełskie, podlaskie; - zboże (kupcy gdańscy) – jeden kupiec
spławiał zboże na 13 szkutach rocznie. Występowanie przebranżawiania się
kupców, np. z handlu suknem na handel zbożem; - sukno – w roku 1579 zaimportowano
sukna gdańskiego na sumę 1800 złotych (radny miejski zarabiał 10 złotych
rocznie). W połowie XVI wieku w Przemyślu było 8 sklepów sukienniczych,
zapasy wystarczały do ubrania ok. 2000 osób; - ryby – prawo składu rybnego – ok.
1200 beczek ryb słodkowodnych i ok. 24 beczek śledzi; Bydło: rocznie
przepędzano poprzez targowiska ok. 25000 wołów. |
||||||||
Podział mieszczan: - 9% - patrycjusze (bogaci kupcy); - 40% - pospólstwo (rzemieślnicy,
kupcy); - plebs (biedota miejska). |
W wieku XVI w
Przemyślu żyło 18 rodzin żydowskich. W roku 1559 uzyskują one prawo
zamieszkania. Żydzi budują synagogę i organizują swój samorząd. Przykładowy
majątek: spadek po zmarłym aptekarzu – 1118 złotych, korale, łyżki złote itp.
Rodzina Dobrostańskich w 1573 roku miała bibliotekę liczącą 110 książek. Mieszczanie
przemyscy kolekcjonowali pancerze, miecze, szyszaki w tęsknocie za
szlachectwem. Pojawia się dążenie do władzy. Sławni ludzie: Andrzej Wargowski –
ukończył Uniwersytet Jagielloński, prawnik i kaznodzieja na dworze
królewskim; Stanisław Dybowski –
osobisty lekarz Zygmunta III Wazy; Marcin Król z
Żurawicy. |
||||||||
Inwestycje w mieście: - rynek; Ratusz Miejski; - 1532 r. – łaźnia miejska; - 1570 r. – papiernia i stolarnia; - budowa Bramy Lwowskiej (Bononi,
Włoch z pochodzenia); - rozwój przedmieść: lwowskie,
Zasanie, Wilcze (Psarcze); - 174 warsztaty rzemieślnicze – cechy
rzeźników, rymarzy, szewców, krawców, piwowarski, kuśnierzy, piekarzy,
kowali, czapników, stelmachów, tkaczy, kołodziei itp.; - wiek XVI – 740 domów mieszkalnych
opodatkowanych (64 domy żydowskie). W rynku stało 29 domów, w centrum – 132,
7 kościołów, 4 cerkwie, 1 bożnica, 4 klasztory. - XVI – XVII wiek – 3 szpitale, 6147
mieszkańców, służba zamkowa od 100 do 200 osób. |
W XVII wieku majatek
nieruchomy mieszczan przemyskich zaczyna przechodzić w ręce szlachty i
duchowieństwa. Handel i rzemiosło przechodzą w ręce Żydów. W 1644 roku liczba
domów żydowskich wzrasta do 100. Upadek handlu i rzemiosła powoduje, że ze
171 domów jest zamieszkałych, a 37 pustych. W 1660 roku 29
domów stanowi własność szlachecką, dziesięć – duchowieństwa, 84 to domy
żydowskie. Ludność spada do 2800 osób. Najazdy
szwedzkie i wojsk Rakoczego niszczą Zasanie i Przedmieście Lwowskie. W roku 1657 wydano
sumę 5000 złotych na wzmocnienie murów miejskich. Pożary: 1659 r., 1678
r.; Zarazy: 1641 r., 1652 r., 1676 r. |
||||||||
Klasztory: 1) 1595 – Dominikanie; 2) 1616 – Benedyktynki; 3) 1617 – Jezuici; 4) 1627 – Reformaci; 5) 1678 – Bracia Miłosierdzia; 6) 1685 – Misjonarze. W końcu XVII
wieku liczba kościołów wzrosła do 17, a klasztorów do 10. (1596 – Unia
Brzeska). Wiek XVII –
Żydzi przejmują (odkupując) myta, młyny, karczmy, są dzierżawcami czopowego,
trudnią się lichwą. 1644 r. –
łaźnia żydowska i sieć agentów handlowych. |
Uzbrojenie miasta: - dwa działa żelazne; - dwa działa spiżowe; - 80 hakownic; - 70 muszkietów. 1667 r. – Urząd
pocztowy. Początek XVIII wieku:
1651 mieszkańców (864 Żydów), 205 domów, w tym 115 chrześcijańskich, ubodzy
rzemieślnicy i nieco kupców. Podział wyznaniowy
(1890 rok): - chrześcijanie – 16671 osób (47%); - greko – katolicy – 7177 osób (20%); - wyzn. Mojżeszowe - 10998 osób (31%); - inne – 331 osób (1%). |
||||||||
Pod koniec wieku XVIII
Przemyśl liczył 5000 mieszkańców, w tym 1500 Żydów. W roku 1772 ratusz
zostaje przekształcony na magazyn wojsk rosyjskich. Kontrybucje pochłaniają
12000 złotych. W 1781 roku władze miejskie rozbierają mury miasta z braku
środków na ich utrzymanie. Kamienice mieszczańskie w Rynku przechodzą na
własność szlachty: Rogalskich, Oświęcimów, Drohojowskich. W 1754 roku
powstaje pierwsza drukarnia w Przemyślu (A.Klein). W 1790 roku w Przemyślu wychodzi
pierwsze czasopismo: „Zabawki literatów w kompanii pożytecznie bawiących
się”. W 1759 roku powstaje pierwsza biblioteka publiczna założona przez
Wacława Sierakowskiego. W 1789 roku cesarz Józef II przywraca miastu
autonomię (w 1772 zostało ono sprzedane Ignacemu Cetnerowi). Miastem zarządza
20 członków wydziału, spośród których wybierano zarząd miejski. Na czele stał
burmistrz, dwóch asesorów, syndyk, kasjer, kontroler i trzy siły pomocnicze. |
W zarządzie byli Czesi
albo Niemcy (aż do roku 1867 – uzyskanie autonomii przez Galicję). Rada miejska składała
się z 36 radnych. Zwierzchność gminna: burmistrz, zastępca i trzech asesorów. 1830 r. – 7500
mieszkańców; 1850 r. – 9500
mieszkańców; 1855 r. – Sąd
obwodowy, Prokuratura powiatowa, Dyrekcja skarbu; 1870 r. – 15000
mieszkańców; 1875 r. – Urząd
Miar i Wag; pod koniec XIX
w. – ponad 28000 mieszkańców. Nowe zawody: literaci,
muzycy, rentierzy (ludzie żyjący z odsetek). Zatrudnienie w handlu
i przemyśle – 38% ludności. Następuje zauważalny
rozwój budownictwa spowodowany pracami przy budowie twierdzy, rozwija się
również komunikacja (wybudowana zostaje linia kolejowa). W roku 1900 Przemyśl
liczy 37 000 mieszkańców. Powstaje młyn parowy wybudowany przez Frenkla
(willa Frenkla – obecny Bank Śląski. |
||||||||
Ważne daty: - 1815 – rodzina Felczyńskich zakłada
odlewnię dzwonów; - 1815 – fabryka maszyn rolniczych
Dornwalda (dzisiejsza Polna); - 1830 – organizacja „Wolni
Haliczanie”; - 1839 – nieudany zamach na księcia
Franciszka Karola; - 1848 – Gwardia Narodowa (Bronisław
Kozłowski); - 1863 – Mieczysław Ziębasiewicz
(werbuje do Powstania Styczniowego); Ruch robotniczy w
Przemyślu; wydawana prasa: - „San”; - „Echa przemyskie”; 1896 - 1916 - „Głos przemyski”; 1898 - 1903 - „Kurier przemyski” 1894 – 1896 - „Gazeta przemyska” 1887 –1894 |
Szkoły: - 1849 – Szkołę Główną przekształcono na 8 –
letnie gimnazjum klasyczne (I L.O.); - 1870 – Seminarium Nauczycielskie; - 1884 – Państwowe Gimnazjum
Ukraińskie; - 9 szkół czteroklasowych: 2 męskie, 3
żeńskie i 4 mieszane; - pozostaje nadal 35% analfabetów. Przed I wojną światową
Przemyśl liczy 46 000 mieszkańców (1910), na rok 1914 nieoficjalne źródła
mówią o 55 000 mieszkańców. |
||||||||